Boerderij Snakkerburen door brand verwoest

LEEUWARDEN — Zaterdagavond om elf uur werd de Leeuwarder brandweer gewaarschuwd voor een uitslaande brand in de boerderij van de G. de Vries te Snakkerburen, even ten noordoosten van Leeuwarden aan de Dokkumer Ee. Toen de brandweer arriveerde, had het vuur zo snel en grondig om zich heen gegrepen dat het pand als geheel verloren moest worden beschouwd. De naastgelegen boerderij van de heer H. Alves  werd met moeite voor het vuur gespaard. De heer Alves heeft zelf meer dan een uur lang het dak van zijn schuur nat gehouden. Hoewel het op enkele vlam vatte, werd toch voorkomen dat ook deze boerderij, die als het ware om het pand van de heer De Vries heen is gebouwd, een proef van de felle brand werd.

Voorbijgangers ontdekten de brand en waarschuwden de heer De Vries, die onderwijl de brandweer alarmeerde, echter veel moeite had de plaats van de brand te bereiken. Ook moesten slangen uitgelegd worden om het vuur dat aan de achterzijde van de boerderij woedde, te kunnen bereiken. De vuurzee had toen reeds zulk een verwoestende kracht gekregen, dat de boerderij als geheel verloren moest worden beschouwd. De bewoners zijn er met grote moeite in geslaagd enig huisraad in veiligheid te brengen. Het grootste deel van de inboedel, enige landbouwwerktuigen, een grote voorraad hooi en wintervoer voor het vee werden echter een prooi der vlammen. Vee is er bij de brand niet omgekomen; alle dieren bevonden zich in het weiland.

Omtrent de oorzaak van de brand tastte men hedenochtend nog in het duister. De gemeentepolitie van Leeuwarden stelt een onderzoek in. De heren Alves en De Vries achtten hooibroei uitgesloten, omdat zij de laatste dagen geen broei hadden geroken. Toch wordt het niet uitgesloten geacht, dat het vuur in het in de schuur opgetaste hooi is ontstaan. Dit meende men te mogen concluderen uit het feit, dat de vuurzee het felst heeft gewoed in de buurt van het hooi. Wat er, nadat de vlammen een uur lang stand hadden gehouden tegen de watervloed, die de Leeuwarder brandweer in schuur en woning spoot, van de boerderij is overgebleven, toont bijgaande foto.

Vier volwassenen, klein meisje en baby, op nippertje in veiligheid

Een brand, waarbij het vuur met verbijsterende snelheid aanviel, heeft zaterdagavond tussen elf uur en middernacht de boerderij met de aangebouwde woning van de heer G. de Vries te Snakkerburen, gelegen aan de Dokkumer Ee, praktisch volkomen verwoest. De zes bewoners, waarbij een baby en een klein meisje, konden zich op het nippertje redden. Zij moesten bijna al hun bezittingen achterlaten in het huis waarvan tenslotte niet meer restte dan de vuil-zwarte muren en een paar wankele, verkoolde dakspanten. De brand is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid ontstaan door een niet afgeschermde gloeilamp in de schuur, die door zijn hitte het dicht by de lamp opgetaste hooi heeft doen ontvlammen. Tien minuten voor het vuur werd ontdekt is de dochter des huizes, mevrouw Jöbsis, naar het toilet geweest, heeft de lamp aangedraaid en vergeten uit te doen toen zij naar de achterkamer terugkeerde. De boerderij is eigendom van de heer K. Oenema te Lekkum. In de boerderij bevonden zich de heer en mevrouw De Vries, omstreeks zestig jaar en hun dochter, die met haar echtgenoot, de heer A. C. Jöbsis (31) en hun twee kinderen, Mechtelientje van acht maanden en Margreetje, vier jaar, juist een week geleden uit Iran waren teruggekeerd na een tweejarige afwezigheid uit het vaderland. Het vuur werd ontdekt door een buurvrouw, de jeugdige mevrouw Tichelaar.

„Myn man en ik waren al naar bed toen we opeens licht zagen. Een ogenblik meenden we, dat het de lampen van een auto waren — toen zagen we, dat er brand was. Mijn man rende direct naar buiten en begon te schreeuwen en op de deur te bonzen, ik liep naar onze buurman, de heer Alves en maakte daar alarm”. De heer Tichelaar, een 26-jarige chauffeur, was in zijn wanhoop juist van plan met zijn blote voeten de deur in te trappen toen hij merkte, dat men binnen begreep wat er aan de hand was. Het echtpaar De Vries was reeds op de slaapkamer, boven, aan de voorzijde. Dit vertrek is slechts door een houten wand gescheiden van de schuurruimte waar het hooi lag opgetast. De heer en mevrouw Jöbsis zaten in een kamertje beneden-achter nog wat te lezen, hun kinderen sliepen beneden aan de voorkant van het huis. Ondanks de zeer kritieke toestand door de onmiddellijke dreiging van de enorme vuurgloed, die — naar mevrouw Tichelaar ons zei —woedde in dat deel van het gebouw waar de hooivoorraad lag — slaagden alle mensen in het huis er in naar buiten te komen. Hoe dat met iedereen in zijn werk is gegaan, kon men zich later nauwelijks meer herinneren. Mevrouw Jöbsis slaagde er in een kistje met sieraden mee te grissen. Nadat zij en haar man met hun uit hun bedjes weggesleurde kinderen op de arm uit huis waren gerend lukte het nog een paar hutkoffers en een gloednieuwe schemerlamp te redden.

In den nacht van Zaterdag op Zondag is ingebroken ten huize van den koemelker F. te Snakkerburen, bij Leeuwarden. Een kistje met geld, effecten en eenige zilveren voorwerpen zijn ontvreemd. De marechaussee heeft twee buren van den bestolene aangehouden. Het geld is in beslag genomen en goud en het kistje met de effecten opgevischt uit de Dokkumer Ee. Beiden hebben bekend. (7-12-1915).

Tussen Ake en Ee (Aed Levwerd, 1996) over Oan ‘e Ie 30

Tussen Ake en Ee. Tussen de woonhuizen, boerderijtjes en bescheiden bedrijfspanden staat op nummer 30 een grote boerenschuur met een rieten dak en een houten gevelvoortzetting boven de begane grond. De kadastrale archivaria wijzen uit dat de bebouwingsgeschiedenis van deze plek terugreikt naar 1844, maar de schuur is een halve eeuw jonger. Vóór 1844 lag op deze plek een moestuin ter grootte van 7 roeden en 40 el in t vierkant. De moestuin kwam in 1837 in handen van Tetman Pieters Hettema (1792-1866) en die zette er zeven jaar later een huis met een (scheeps)timmerschuur neer. Tegelijkertijd of kort erna verrees op een stuk grond direct ten noorden van het eerste huis een tweede, eveneens met een schuur. Beide huizen werden gescheiden verkocht en kadastraal gesplitst in de percelen Oan ‘e Ie 31 en Oan ‘e Ie 30. De kopers van Oan ‘e Ie 30 waren de echtelieden Douwe Ages van der Meulen, arbeider/ koemelker, en Trijntje Sikkes Sikma. Douwe Ages zou in 1893 overlijden, maar voor het zover was liet hij omstreeks 1885 het huis afbreken en vervangen door de huidige boerenschuur.

Interview met Johannes van der Heide

‘Onze eerste vraag ging natuurlijk over zijn allervroegste jeugd nou Johannes is op 24 november 1884 geboren in Miedum aan de vaart (onder Jelsum) en twee jaar later verhuisd naar Lekkum,  Tsjerkepaed 1. Dat huis werd toen nog door twee families bewoond. Links woonde een timmerman rechts de familie van der Heide. Weer wat later verhuisden ze naar Snakkerburen. Johannes heeft de school bezocht in Lekkum (in zijn tijd werd het derde lokaal gebouwd) en onder meer les gehad van juffrouw Stelwagen). Ook toen al had Johannes geheel eigen opvattingen over allerlei zaken. Hij ging hoogstens 2 1/2 dag per week naar school zonder dat ze thuis van het verzuim wisten. Hij vond zo zegt hij de appelbomen interessanter dan meesters woorden.

Ondeugend waren de jongens toen dus ook al en Johannes denkt er nog met zichtbaar plezier aan terug maar zij vernielden niets, zoals de moderne jeugd maar al te vaak doet.

Inmiddels heeft Hiltsje het eerste kopje koffie ingeschonken en Johannes informeert enigszins ongeduldig of we nog meer van zijn leven willen weten. Nou dat willen we wel. Omdat Johannes uit een groot gezin komt en zijn ouders het niet zo breed hadden moest er naar de school aangepakt worden. Johannes kwam op zijn 12e terecht bij een schilder, voor wie hij verf moest mengen. Dit was een zwaar karwei, totdat Johannes ontdekte met welke knop je de molen grover kon instellen. Toen viel het best mee. Jammer genoeg zag de baas aan het resultaat dat er iets niet in orde was en zette hij de molen weer op fijn. Als beloning voor het werk kreeg Johannes f 0,25 per week plus koffie ’s morgens. Laat nou een goed bedoelde opmerking over diezelfde koffie reden worden tot ontslag op staande voet (waarop de baas niet op dat ogenblik stond). Ontdaan kwam Johannes thuis van zijn eerste werkgever, zijn moeder vond het allemaal niet zo erg en zei tegen hem dat je al dit soort zaken door ondervinding moet leren. Vader vond het wel erg, het was een zeer slechte tijd en de baantjes lagen niet voor het oprapen. Er zat niets anders op voor Johannes dan bij zijn vader in dienst te treden. Zijn vader zat toen in de losse handel en zag bijna overal brood in. Johannes bij de boer opgestuurd voor velletjes. Het vak lag Johannes absoluut niet en toen Anne Noordenbos hem ook vroeg of hij niet bij hem wilde komen werken, greep Johannes de kans met beide handen aan. Hij nam zijn intrek in de boerderij aan het Wynserbinnenpaed (later de boerderij van Henk de Haas) voor nieuwe klompen (toen ƒ 0,30 per paar) en de kost. Hij blijft tot zijn 19e en verdiende op het laatst ƒ 100 per jaar. Maar Johannes zou Johannes niet zijn geweest als hij daar zijn hele leven was gebleven. Hij wilde ook wel eens andere mensen leren kennen. Het leven op de boerderij was nog veel geïsoleerder dan nu. Nou woonde er in Miedum nog een boer die zelf boter en kaas maakte en dat wilde Johannes ook graag leren. Deze boer, Lieuwe de Graaf, kende Johannes niet en wilde eerst inlichtingen inwinnen bij zijn vorige werknemer voordat hij hem aannam. Naast het boter en kaas maken leerde Johannes er nog een vak dat hem later veel plezier en profijt heeft gebracht: het wylsterflappen. De boer zelf ging zo op in deze hobby dat de boerderij op de tweede plaats kwam. Johannes bleef twee jaar.

Vanaf die tijd werkte Johannes zomers bij de boeren en hij herinnert zich een seizoen op de boerderij bij de Bonkebrug voor ƒ 165. ‘s Winters verdiende hij de kost met fugelje. Dit laatste was een betere verdienste dan het werken bij de boer. Voor de harde winters als er geen vogels waren had hij het vak van klompenmaker geleerd. Er veranderde weinig tot zijn 28e, toen trouwde hij en keerde terug in de handel van zijn vader. Die handel had zich inmiddels uitgebreid tot de noodslachtingen. In de wijde omgeving werden noodslachtingen verricht door vader en zoon van der Heide. Het goede vlees werd door hem voor een kwartje het pond gekocht en doorverkocht. De ‘rommel’ werd geexporteerd naar de worstfabrieken in Holland. In deze jaren ongeveer was  Johannes ook betrokken bij het afgraven van terpen vanwege de vruchtbare grond. Hij wist precies de plekjes waar de waardevolle dingen lagen. Hij heeft er dan ook handen vol van verkocht. Hij moest wel, want ieder dingetje was wel een paar centen waard en hij had dat geld nodig.

Het spijt hem nu dat hij niet meer voor zichzelf heeft kunnen bewaren. De meeste voorwerpen waren fraai besneden schapen- en hertenbeenderen waarvan Johannes nog enige gave exemplaren in zijn bezit heeft. De tweede koffieronde wordt verlucht met het inmiddels bij vele bekende verhaal van de 12 boerenkatten die Johannes voor ƒ 0,60 per stuk kocht en voor een gulden 75 per stuk doorverkocht als vel aan de jood in de stad. Mollen vangen was in die dagen een lucratieve bezigheid en dus deed Johannes er aan mee. Een velletje bracht toen ƒ 0,90 op. Pratend over dieren in het algemeen komen we op het scheppingsverhaal in de bijbel. Johannes vindt het maar fantasie. In werkelijkheid kan het niet zo gegaan zijn maar ja de bijbel is door mensenhanden geschreven ook al is het het woord van God. Johannes gelooft wat de schepping betreft in de evolutieleer. Weer wordt er koffie geschonken. Johannes zegt tot zijn spijt geen brandewijn voor de beide heren te hebben. Sinds zijn 28e drinkt Johannes geen brandewijn meer. Misschien wel omdat hij voor die tijd te veel gehad heeft.

Een belangrijk onderdeel van de handel was altijd de handel in lammeren. Johannes verkocht aanvankelijk de lammeren voor de boeren en kreeg als commissieloon een gulden per lam.Toen hij beter in het geld zat kocht hij ook wel lammeren en pakte dan de winst zelf. Rond 1920 woonde in de boerderij van Van Dijk (Miedum) een zekere De Jong. Deze boer wilde zijn lammeren nooit verkopen aan Johannes, maar laatstgenoemde mag ze wel verkopen voor de boer. Op zekere dag had de boer 30 lammeren te koop en Johannes dacht dat ze wel ƒ 16 tot ƒ 18 zouden opbrengen.

De markt was pas de week daarop op vrijdag, maar al lang voor die dag werd hij benaderd door vleesexporteurs of er ook lammeren waren. Ik heb wel lammeren maar niet te koop, zei Johannes, wacht maar tot vrijdag. Op weg naar de markt die vrijdag, kreeg hij van iemand een tip dat hij goed op moet passen met die lammeren. Op de markt verdrongen zich de exporteurs en de eerste koper kon ze meekrijgen voor ƒ 35 per stuk!! Ze werden het eens op 34. Maar toen begonnen de problemen voor Johannes pas. Ik heb die nacht geen oog dicht gedaan, de boer rekende op ƒ 18 per lam, ik kon dus aardig wat centen overhouden als ik wilde. Maar ik deed het niet. De volgende zaterdag ging ik naar de boer met ongeveer ƒ 1000 op zak. De boer kon zijn ogen niet geloven, hij gaf mij vijf gulden commissieloon per lam. Die ongewone prijsstijging was het gevolg van de plotselinge openstelling van de grenzen voor Nederlands vee. Johannes zijn eerlijkheid werd later ruim beloond door dezelfde boer, toen er sprake van was dat Johannes zijn gehuurde woning in Snakkerburen moest verlaten omdat de huisbaas in financiële moeilijkheden verkeerde (wie niet in die jaren) en Johannes zelf het huis niet kon kopen was de prijs (ƒ 2025 en al het geld wat Johannes had hij nodig voor zijn handel) sprong diezelfde boer bij met het volle bedrag. Zo zie je maar. Rond 10 uur wordt er een volle pot verse koffie binnen gebracht door Hiltsje en wij zouden hem waarachtig wel leeg hebben gekregen ook als we waren blijven doorpraten over alle onderwerpen die werden aangesneden en over de vele voorwerpen in de gezellige huiskamer. Johannes heeft een neus voor antiek. Op de laatste bazaar ontdekte hij een juweel van een kannetje dat zeker 100 jaar oud is. Voor ƒ 23 werd het zijn eigendom. Zo zal het  ook wel gegaan zijn met een mooie petroleumlamp, het gouden horloge, de porseleinen beeldjes, het koperen schietmasker enzovoort enzovoort. 

Johannes van der Heide die zichzelf bestempelde als één der minsten in zijn jonge jaren en wat ook nogal eens door anderen werd beaamd, maar ik heb andere gedachten. Want als ik terugdenk aan wat zich zo’n 50 jaar geleden afspeelde…Toen Johannes en zijn vrouw nog in de fleur van hun leven waren en zij werd altijd lytse Afke genoemd. Nu die lytse Afke daar gaat het nu om, waar haar man toch ook in gekend werd, want ze had aan hem een grote steun. Toen gebeurde het, dat er drie baby’s waren, waar men geen raad mee wist, want ze wilden niet groeien. En die beide boeren, Meindertsma meende ik was zijn naam hadden al heel wat gedokterd, maar niets hielp en ik denk dat Johannes daar dan ook wel kwam vanwege de handel. Ze zijn toen overeengekomen dat zijn vrouw die ruim voorzien was voor haar eigen spruit, wel wat missen kon. Zo gebeurde het dat ze maar even ging logeren met haar zoontje (Jan) en dus ook die kleine van Meindertsma kon helpen, en later, met de kleine van Hellinga, die eertijds aan de Lekkumerweg woonde ging het precies zo. Wat een vreugde voor die mensen. En al gauw daarna was het aan ons toe, daar onze kleine meid het ook niet deed. Maar dat ging wel wat anders, want we woonden toen ook dicht bij elkaar dus toen zei Afke: “Ik moet ze maar even helemaal hebben” en na die week was die dan ook over het ergste heen. Zoiets is met geen goud te betalen. Deze week las ik in de bijbel in Spreuken: een betrouwbare getuige is een redder van levens. Dan zie je maar wat het waard is betrouwbaar te zijn, dat wil zeggen dat men op je aan kan. Volgens mij waren dan ook deze herinneringen wel vermeldenswaard